Жаңалықтар

Қайрат Чегебаев: Қазақстандағы сақтандырудың негізгі даму векторлары

Тәуелсіз Қазақстанда алғашқы сақтандыру компаниялары пайда болған сәттен бері нарықтағы басты мәселе – оның әрі қарай дамуы: саланың қалай өсетіні және сақтандыру қызметтерін қалай кеңейтуге болатыны. Жиырма жыл бұрын біз экономикалық саладағы сақтандыру үлесінің жеткіліксіздігін талқыладық, бүгін де осы мәселені қарастыруды жалғастырып келеміз.

«Евразия» сақтандыру компаниясы жақында «үлкен үштіктің» рейтингтік агенттігімен кездесті. Оның талдаушылары нарықты бір көрсеткіш - Қазақстанда өте төмен қалып отырған және сақтандыру компанияларына қысым жасайтын пенетрация тұрғысынан бағалайды. Қазір сақтандыру сыйлықақыларының ЖІӨ-ге арақатынасы шамамен 1% деңгейінде, дамыған елдерде бұл көрсеткіш 5-10 есе жоғары.

Сақтандыру секторы активтерінің ЖІӨ-ге арақатынасы 2,4% -ды құрайды, бұл ретте қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасына сәйкес осы көрсеткіш бес жыл ішінде екі еседен астамға, 5% -ға дейін өсуі тиіс. Өсу көздерін қайдан іздейміз, не істеу керек? Өмірді сақтандыру нарығында да, жалпы сақтандыруда да өсу келешектері бар және олардың арасында дамудың мынадай түйінді векторларын бөліп көрсетуге болады.

Өмірдің қайнар көзі

Өмірді сақтандырудың негізгі драйверлерінің бірі – жинақтық сақтандыру мен зейнетақы аннуитеттерінің өсуі болады. Бұрын ауқымды үлес сақтандыру компаниялары арасындағы қаражат аударымына тиесілі болса, қазір қаражаттың 80%-ы БЗЖҚ-дан түседі.

Өмірді жинақтаушы сақтандыру, оның ішінде мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесі (МБЖЖ) есебінен белсенді өсуде. Сақтандыру өнімдері АҚШ долларымен ерекше сұранысқа ие, себебі банктер ӨСК-мен салыстырғанда бәсекелестік мөлшерлемені ұсына алмайды.

Нарық ұсыныстарының бірі ӨСК-ге айырбастауды болдырмау үшін банктер сияқты клиенттердің ақшасын бірден валютада қабылдау мүмкіндігін беру болып табылады. Сондай-ақ клиенттерге зейнетақы аннуитетіне инвестициялау стратегиясын таңдау құқығын беру оң болар еді. Бұл нақты шаралар ӨСК нарығының өсуін жеделдетуге көмектеседі.

Экспортқа сақтандыру

Елдің пенетрациясы бойынша ең ірі елдердің бірі - АҚШ (ЖІӨ-ге шаққандағы сыйлықақылар 11,2%), Германия (ЖІӨ-ге шаққандағы сыйлықақылар 5,7%), Ұлыбритания (ЖІӨ-ге шаққандағы сыйлықақылар 11,8%), онда қайта сақтандыру елеулі үлеске ие. Сыйлықақылар тек қана елдің ішінде жиналмайды - бұл бүкіл әлемнің ақшасы мен тәуекелдері. Қайта сақтандыру сыйлықақыларының жаһандық жылдық көлемі $700 млрд-тан асады.

«Евразия» СК кіретін халықаралық қайта сақтандыру бойынша өте жақсы ұстанымға ие. Өткен жылы компания халықаралық нарықта $170 млн-нан астам қайта сақтандыру сыйлықақысын жинап, сақтандыру компаниялары арасында қаржылық қызметтердің ірі экспорттаушысына айналды. Қайта сақтандыру – бұл жоғары деңгейдегі білім мен сараптама, сондай-ақ өз капиталының резервіне және рейтингтерге қойылатын жоғары талаптар.

Ақшаның көп бөлігі Қазақстаннан шетелге қайта сақтандыруға кететіні туралы атап өткен маңызды болар еді. «Евразия» СК әлемдегі ірі кәсіпорындарды сақтандырады, алайда Қазақстанның жартылай мемлекеттік кәсіпорындары қаражаттарын шетелдік қайта сақтандыру компанияларына жіберуді қалайды. Біз реттеуші органмен осы жағдайды талқылауды жалғастырып, өз шешімдерімізді ұсынып отырмыз.

Барлығымыз жұмыс істеуіміз қажет негізгі мәселе – Қазақстанның егеменді рейтингін көтеру. Қазіргі кезде бұл рейтинг сақтандыру компаниялары үшін халықаралық нарықта жұмыс істеуге тосқауыл болып отыр. Рейтинг көтерілген сәтте нарыққа қайта сақтандыру сыйлықақыларын елге тиімдірек шарттармен тартудың жаңа мүмкіндіктері ашылады.

Жаһандық қайта сақтандыру нарығының болашағы зор және Қазақстан оның белсенді қатысушысы бола алады және болуы тиіс, оның үстіне біздің сақтандыру компанияларының бұл үшін мүмкіндіктері бар.

Жасанды интеллекттің нақты тәуекелдері

Жақында депутаттар жасанды интеллект (ЖИ) туралы заң нормаларын талқылады, ал президент осы салаға қатысты заңға қол қойды. Заңның бір бабы жасанды интеллект тудырған тәуекелдерді сақтандыруды қарастырады. Айтпақшы, Еуропалық Одақта ЖИ-ді міндетті сақтандыруды енгізу нормасы 2030 жылға кейінге қалдырылды.
IT-компаниялар қазірдің өзінде өз статистикаларын жинап, біріктіріп жатыр. Мысалы, Open AI психологиялық көмек алу үшін ChatGPT пайдаланумен байланысты өзіне-өзі қол жұмсау салдарынан жеті талап-арыз алды. Tesla қосылған автопилотпен болған апаттан кейін $243 млн төлеуге міндеттелді. Сақтандыру компаниялары статистиканы біріктіре отырып, белгілі бір уақыт өткеннен кейін ЖИ қателіктерінен сақтандыру жағдайының туындау ықтималдығын объективті түрде бағалай алады.

ЖИ жүйелері барлық жерде қолданысқа енгізілетін болады, бұл ретте технологияларды үздіксіз жетілдіруге қарамастан тәуекелдердің саны артады. Сақтандыру жасанды интеллектіні қолдану ған кезінде пайдаланушыларға сенімділік береді, өйткені қателіктерден туындаған шығындарды сақтандыру компаниялары өтейтін болады.

Болашақта сақтандырушылар ЖИ жаппай енгізілуінен туындайтын тәуекелдерді сақтандыра алады. Алдағы бірнеше жылда біз ірі халықаралық корпорациялардан ЖИ тәуекелдерін қайта сақтандыру ретінде ала бастауымыз мүмкін.

Апатты әл-ауқат

Бәлкім, сақтандыруды дамытудағы ең бағаланбаған және келешекті бағыт тұрғын үйді сақтандыру болып табылады. Бұл әлі игерілмеген тың игеру үшін үлкен алаң.

UBS бағалауы бойынша Қазақстан соңғы 25 жылда халықтың әл-ауқатының өсуі бойынша әлемдегі бірінші ел болды. Бір жағынан, ел халқы өсуде, тұрғын үй саны мен оның құны өсуде, екінші жағынан - бүкіл әлем бойынша дүлей апаттардың жиілігі артуда және Қазақстан да солай. 2023 және 2024 жылдары біз мұны өз басымызда сезіндік. Жыл басынан бері Қазақстанда тек Алматыда ғана емес, сондай-ақ елдің шығысында, оңтүстігінде, тіпті Каспий ауданында да 900-ден астам жер сілкінісі тіркелген. Өткен жылы соңғы 80 жылдағы ең ірі су тасқыны орын алды, оның жиынтық шығыны 300 млрд теңгені құрады.

Біз елдегі мүлік қымбат екенін түсінеміз, бірақ ол іс жүзінде сақтандырылмаған - 5 млн тұрғын үй объектісінің 4% -ға жуығы ғана апатты тәуекелдерден сақтандырылған. Біз дәл осы бағытта дамуымыз керек, табиғи сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде барлық қазақстандықтардың әл-ауқатын сақтау туралы ойлануымыз керек.

Түркия мен Жапонияда міндетті сақтандыру бағдарламалары тек адам шығыны көп апатты жер сілкіністерінен кейін пайда болды. Бірақ біз алдын ала әрекет жасауға тырысамыз, және апатты тәуекелдерден тұрғын үйді міндетті сақтандыру – бұл 2026 жылы реттеуші орган жүзеге асыруды жоспарлап отырған қажеттілік.

Апатты жағдайлардан тұрғын үйді міндетті сақтандыру бағдарламаларының кең таралуы мен төмен өтемақы мөлшері арқасында олар абсолютті көпшілік азаматтар үшін қолжетімді болады. Сонымен қатар, бағдарлама Қазақстан сақтандыру компанияларының портфеліндегі сыйлықақылардың өсуіне айтарлықтай әсер етпейтінін атап өту маңызды, себебі осындай ауқымды апатты жағдайлар тәуекелдерді әртараптандыру мақсатында шетелде қайта сақтандыруды талап етеді. Біз үшін ең маңыздысы – тұрғын үйді міндетті сақтандыру арқасында адамдар өз мүлкін сақтандырудың әртүрлі құралдары туралы ойлауды бастайды және қаржылық сауаттылық деңгейі артады.

Болашақта кезекті қаржыгерлер конгресінде біз басқа елдерден келген сақтандырушылар үшін жақсы үлгі бола отырып, табыстар туралы көбірек айтамыз деп үміттенемін.

24.11.25 – Forbes.kz - Кайрат Чегебаев: Ключевые векторы развития казахстанского страхования