Жаңалықтар

Бүгінгі күні сақтандыру өтелімінсіз ғарышқа ұшуды жүзеге асыру немесе мұнайды кеме үшін де, ол алып келе жатқан жүк үшін де тасымалдау мүмкін емес. Аумағы жағынан тоғызыншы орын алаты және Қытай мен Еуропа арасында ыңғайлы орналасқан Қазақстан әлемдік тауар айналымында үлкен рөл атқара бастады. Алайда жүк тасымалын сақтандырудың пайдасы әзірге біздің елдің жанынан өтіп жатыр.

Сақтандыру теңізде басталды

Теңіздегі сақтандыру – 17 ғасырда коммерциялық рельстерге тұрған сақтандырудың бірінші түрі. Теңіздегі сақтандырудың бірінші кодексі 1468 жылы ұлы теңіз державасы – Венециямен қабылданды. Барлығы тасымалдаушылармен ұйымдастырылған теңіздегі сақтандыру қорларынан басталды.

Ұлы географиялық ашылулар дәуірі теңіздегі сақтандырудың дамуына үлкен серпін берді. Теңізде жүзу бүгінгі күні де қызметтің қауіпсіз түрі емес, ал Колумб заманында одан да қауіпті болғаны анық: дауылдар, рифтер цинга – қауіптер жетіп артылатын.

Желкенді кемеден бу кемесіне ауысу бүкіл әлем бойынша теңіз жүктерін тасымалдау көлемін және олардың артында сақтандыруға сұранысты едәуір арттырды. Халықаралық сауданың дамуы кеме қатынасын да ынталандырды, бұл сақтандырудың бірыңғай стандарттарын әзірлеуді талап етті.

Халықаралық теңіз сақтандырушылар қауымдастығының түпбейнесі 1874 жылы Берлинде жасалған. Бірлестік теңіздегі сақтандырудың үлгілік стандарттары мен ережелерін әзірлеуді, сондай-ақ жүктерді: мақта, астық, ағаш, жүн, темекі және басқа да тауарларды тасымалдауға ұсынылатын сақтандыру мөлшерлемелерін есептеуді бастады. Қауымдастық өзін халықаралық теңіз сақтандыру бірлестігі деп атай бастады (ағылш. International Union of Marine Insurance – IUMI).

Құрылғаннан бері шамамен 150 жыл барысында қауымдастық тек теңіздегі емес, халықаралық сақтандыруды дамытуға көмегін тигізіп келеді. IUMI-дің банктермен тығыз ынтымақтастыққа тікелей қатысуымен сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру және сақтандыру төлемдерін алу үшін халықаралық төлемдер мен аударымдар жүйелері жасалды.

Бүгінгі таңда IUMI – әлемдегі ең ықпалды сақтандыру ұйымдарының бірі, бұл бүкіл әлемдегі ұлттық сақтандыру қауымдастықтарын біріктіретін қауымдастық. 41 елдің сақтандырушылар қауымдастығы IUMI мүшелері болып табылады, бұл ретте Қазақстан онда салалық қауымдастық емес, 2010 жылдан бастап «Евразия» сақтандыру компаниясы тұлғасында ұсынылған. являются ассоциации страховщиков из 41 страны, при этом Казахстан в ней представлен не отраслевой ассоциацией, а организацией в лице страховой компании «Евразия» с 2010 года. Өз мүшелеріне консультативтік және аналитикалық қолдау көрсетуден басқа, IUMI тарифтер мен ережелерді үйлестірумен, соның ішінде халықаралық теңіз құқығының мәселелерімен айналысады.

IUMI-дің арқасында Батыс елдері Ресейге қатысты РФ-нан әкелінетін мұнайға және мұнай өнімдеріне шекті баға белгілейтін санкциялар пакетін жүзеге асыра алды. Сақтандыру компанияларына құны белгіленген мәннен жоғары мұнайды теңіз арқылы тасымалдауға тыйым салынды. Сақтандыру жоқ болса – жеткізу де жоқ.

Флот – сауда қозғалтқышы

Пандемиядан кейін толығымен қалпына келе отырып, 2022 жылы әлемдегі теңіз жүк айналымы 12,2 млрд тоннаны құрады; сарапшылар болжағаннан сәл аз. Дедвейт, дүниежүзілік теңіз флотының жалпы жүк сыйымдылығы 2,13 млрд тоннадан асты.

2021 жылы теңіздегі сақтандыру бойынша жиынтық сыйлықақылар $33 млрд-қа жетті, оның ішінде теңіз кемелерін сақтандыруға $7,8 млрд, ал жүктерді сақтандыруға - $18,9 млрд сәйкес келеді. Мұнай және газ тасымалдарын сақтандыру жеке жолмен бөледі, ол $3,3 млрд сыйлықақы жинады. 2022 жылы ғаламдық деректердің әлі қорытындысы шығарылған жоқ, бірақ сандар өсуді көрсетеді.

Ғаламдық инфляция жүк тасымалының тауарлары мен қызметтерінің құнын ғана емес, сонымен бірге тасымалданатын жүктер мен кемелердің сақтандыру өтелімінің құнын да көтереді. 2022-2023 жылдардың қорытындысы бойынша теңіз сақтандырушылары сыйлықақылардың рекордтық өсімін көрсетуі мүмкін.

Әлемдік флотилияда 103 мың танкер, құрғақ жүк таситын кемелер, балкер, контейнер тасушылар, буксирлер және басқа да жүк кемелері бар. Әлемдегі басты теңіз державасы бүгінде барлық жүк кемелерінің 17% тиесілі шағын Греция екендігі назар аудартады. Соңғы жылдары әлемдік пайдалы қазбалардың бас тұтынушысы және дайын өнімнің экспорттаушысы – Қытай өз позициясын нығайтты, ол бүгінде барлық кемелердің 15%-ын бақылайды. Кемелер саны бойынша үшінші орында - Жапония, оның үлесі флоттың 12%-ын құрайды.

Соңғы 15 жылда жүктерді теңіз арқылы тасымалдайтын кемелердің саны іс жүзінде екі есеге өсті, ал әлемдік жүк айналымы 40%-ға өсті. Жыл сайын теңіз жүк айналымы орта есеппен 2,5–3,5% қосады. Адамзат көбірек тұтынуға, өндіруге және ғаламдық еңбек бөлінісі процестеріне көбірек тәуелді бола бастады. Тауарлар күрделене түсуде, оларды өндірушілер тізбегінде көптеген елдер бар.

Біздің теңіз - дала

Қытайдан Еуропаға Египет арқылы теңіз жолы кем дегенде 40 күнді алады, бұл ретте Суэц каналының өткізу қабілеті шектеулі. 2021 жылы Ever Given контейнер тасымалдаушымен болған оқиға балама жүк маршруттарын пысықтау қажеттілігі туралы мәселені қайта көтерді.

Теңіз жүк тасымалдарына балама теміржол және автомобиль жолдары болып табылады, сонымен қатар олар әлдеқайда жылдам. Транссібір магистралі арқылы Қытайдан Еуропаға жүктерді теңізге қарағанда екі есе жылдам тасымалдауға болады. Бұл ретте Аспан асты елінің бастамасымен жаңа Жібек жолының жобасы жеткізу мерзімін одан да қысқартуы тиіс. Украинадағы соғыстың басталуымен көптеген қытайлық компаниялар, санкциялардан қорқып, жүктерді Ресейді айнала өтіп, бәрібір Қазақстан арқылы жеткізе бастады - бізсіз ешқайда.

Қазақстанда теңізге шығудың болмауы өмірді қиындатады және еліміздің экономикасының дамуын тежейді деген пікір қалыптасқан. Екінші жағынан, бізде аса құнды ресурсымыз - біздің орасан зор аумағымыз және Қазақстан осы уақытқа дейін тиісті дәрежеде пайдаланылмаған тиімді географиялық жағдайымыз бар.

Соған қарамастан, Қазақстанда жүктерді ерікті сақтандыру бойынша 2022 жылы небары 16,7 млрд теңге сыйлықақы жиналды. Су және теміржол көлігін сақтандыру бойынша одан да аз қаражат жиналды – тиісінше 2,7 млрд теңге және 1,47 млрд теңге. Қазақстандық сақтандырушылар біздің аумағымыз арқылы өтетін жүктерді, оның ішінде Каспий арқылы өтетін жүктерді сақтандыруға және қайта сақтандыруға іс жүзінде қатыспайды және бұл проблема. Біз өз әлеуетімізден ақша таппаймыз, бірақ одан басқа елдердің сақтандырушылары табыс табады, ал жүк тасымалдау көлемі тек өсетін болады.

Бұл жағдайда дәл осы IUMI бүкіл отандық сақтандыру секторына «теңізге шығуға» көмектеседі. Ол үшін Қазақстан тек бір ғана емес, барлық сақтандыру компанияларымен, бәлкім, мамандандырылған қауымдастық тұлғасында ұсынылуы тиіс. Бізге Қазақстан арқылы өтетін жүктерді сақтандыруға қатысуға мүмкіндік беретін тетік қажет, әйтпесе дәл дер кезінде ашылған мүмкіндіктердің соңғы вагонына кешігіп қалуымыз мүмкін.